Cezai Şartın Hukuki Niteliği
Cezai şart hukuksal açıdan sözleşmedir. Cezai şartın hem sözleşmenin içerisinde hem de ayrı bir sözleşme ile de düzenlenmesi mümkündür[1]. Hukuki ilişkilerin bağlanmış olduğu şart ileride gerçekleşmesi öngörülen bir olayın gerçekleşmesine bağlı ise geciktirici şart olmaktadır[2].
Öğretide cezai şartın hukuki niteliğine ilişkin farklı görüşler mevcuttur. İlk görüşe göre cezai şartın ceza niteliğinde olduğuna ilişkindir. Borçlu, borcunu hiç veya usulüne uygun biçimde yerine getirmemesi ihtimali göz önüne alınarak bir ceza üstlenmekte ve bu ceza stresi altında borcunu gereği gibi ifaya zorlanmaktadır[3]. İkinci görüşe göre[4] ise, sözleşmenin hiç veya gereği gibi yerine getirilmemesi nedeniyle doğabilecek zararlar cezai şart adı altında önceden sabit bir miktar olarak kararlaştırıldığı takdirde götürü tazminat niteliğindedir[5]. Hem ceza hem de tazminatı bir arada barındıran görüşe göre ise cezai şart hem ceza hem de tazminat niteliğini taşısa da yalnızca biri etkin olacaktır[6]. İş hukukunda ağırlıklı görüş ise cezai şartın “ götürü tazminat “ niteliğinde olduğudur[7].
Götürü tazminat, “Borçlunun borcu ihlal etmesi durumunda alacaklının ileride uğrayabileceği zarar nedeniyle borçlu tarafından ödenecek tazminat miktarının sözleşme kurulurken belirlenmesidir”[8]. Borçluyu borca aykırı davranıştan vazgeçirmeyi hedefleyen cezai şarttan farklı olarak, götürü tazminat alacaklının zararını tazminini amaçlamaktadır[9]. Bu nedenle, götürü tazminat alacaklının zarara uğramasını gerektirir. Aksoy’a göre ortak noktalarına rağmen, cezai şart borçlunun zararını ödemeyi amaçlamaması nedeniyle götürü tazminat ile aynı hukuki niteliğe sahip değildir[10]. Buna ek olarak, yüksek miktarda belirlenmiş cezai şartın yanında mahkeme tarafından ek bir tazminata da hükmedilmesi, götürü tazminat niteliğini bozmaz[11]. Çünkü bu hükümler istisna niteliktedir.
Cezai şartın aşırı olmadığı müddetçe somut olayda talep edilecek cezai şartın istenebilecek tazminattan fazla olması mümkündür. Cezai şartın zarardan bağımsız olması, cezai şartın işlevinin tazminat olmadığını gösterir niteliktedir[12]. Cezai şart herhangi bir zarar söz konusu olmasa da talep edilebilecekken, tazminat ise zarar olmadan talep edilemez. Cezai şart ve tazminatın yığışmalı biçimde talep edilmesi söz konusu olmaz; bu durumda ceza, tazminattan mahsup edilmelidir. Alacaklının zarara uğramadığı hallerde cezai şartın talep edilebilmesi cezai şartın tazminat niteliğinde olmasına engel teşkil eder[13].
Av. Arb. Barış KARAKURT
KAYNAKÇA
-
AKSOY, Hüseyin Can, Ceza Koşulunun Borçlunun Borca Aykırı Davranıştaki Kusuru ile İlişkisi Nedir, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt:24, Sayı:2, Aralık 2018.
-
ARICI, Kadir, Hizmet Akitlerine Cezai Şart Konulması, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:1, S:1, Ankara, 1999.
-
CANBOLAT Talat, ERENER Ebru, Asgari Süreli İş Sözleşmelerinde Cezai Şart, İş ve Hayat Dergisi, Y.3, Sayı.5, İstanbul, Haziran 2017.
-
KESER Hakan, İş Sözleşmelerinde Kararlaştırılan Cezai Şartlara İlişkin Bir Değerlendirme, Sicil İş Hukuku Dergisi, Sayı:35, 2016.
-
OZAN, Başak, İş Sözleşmelerinde Kararlaştırılan Cezai Şart, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Cilt:7, Sayı:25, 2010.
-
TUNÇOMAĞ Kenan, Cezai Şartın Hukuki Mahiyeti, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt:1, Sayı:4, Haziran 1962.
Sözleşmeler hukuku, sözleşme hazırlama, iş sözleşmesi, şirket sözleşmesi, kira sözleşmesi, şirketler hukuku, cezai şart, ve daha birçok konuda ayrıntılı bilgi almak için büromuzdan randevu alabilir, avukatlarımızla görüşebilirsiniz. ( Tel: 0312 229 09 63)
[1] OĞUZMAN/ÖZ, s.537; ARICI, s.33
[2] OZAN, s.137; OĞUZMAN/ÖZ, s.535; KESER Hakan, İş Sözleşmelerinde Kararlaştırılan Cezai Şartlara İlişkin Bir Değerlendirme, Sicil İş Hukuku Dergisi, Sayı:35, 2016., s.20
[3] TUNÇOMAĞ, s.21-22
[4] TUNÇOMAĞ, Cezai Şart, s.29-30; ARICI,s.34
[5] CANBOLAT/ERENER, s.232; ARICI, s.32
[6] ÖZDEMİR, Erdem, İş Hukukunda Cezai Şart, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XI, S.3-4, 2005, s.403; YHGK., 23.12.2001 T. 2001/9-1175 E. 2001/1166 K., KESER, s. 20
[7] TUNÇOMAĞ, Cezai Şart, s.29-30, SÜZEK, Fesih Hakkının Sınırlandırılması, s.85; ARICI, s.37;
[8] AKSOY, s.1004
[9] AKSOY, s.1005
[10] AKSOY, s.1005, KOCAAĞA, s.176
[11] CANSEL/ÖZEL, s.720
[12] AKSOY, s.1004
[13] AKSOY, s.1004